Naar rechtspersoonlijkheid voor robots? Deel 1: achtergrond en stand van zaken

Grote delen van het Europese en evenals ons Nederlandse recht komen rechtstreeks voort uit de Corpus Iuris Civilis; het recht van de Romeinen. In deze ver vervlogen tijden bestonden uiteraard geen robots, laat staan robots die autonoom functioneren. Het Romeinse recht zag dus vooral toe op mensen van vlees en bloed als dragers van rechten en plichten. Als rechtssubject met rechtspersoonlijkheid. Het begrip “rechtspersoon” kwam pas  in de 19^e eeuw in beeld, omdat de mens in het rechtsverkeer ook te maken kreeg met “gemeenschappen” van mensen. Naast natuurlijke personen kent het recht tevens een rechtspersoon als rechtssubject. Dieren zijn geen rechtssubject, ook al pleiten sommigen ervoor dieren rechten toe te kennen. De mens kan wel juridisch eigenaar zijn van een dier en kan aansprakelijk worden gehouden voor het gedrag ervan. Inmiddels integreren robots in een rap tempo in onze samenleving. Dit dringt de vraag op of er een aparte status voor robots in ons rechtsbestel moet komen. In ieder geval vindt Saoedi-Arabië van wel en gaf humaniod Sophia in 2017 burgerschapsrechten. Wereldwijd bezien vrijwel zeker een novum.

In 2012 kwam de Europese Unie tot het besef dat het onvermijdelijk is dat robots een plek zullen gaan innemen in onze samenleving. Het project “RoboLaw” werd gestart, met als doel de juridische en ethische implicaties van de opkomende robotica technologieën in kaart te brengen en te bezien of het bestaande juridische raamwerk adequaat en werkbaar is. Voordat de resultaten aan bod komen, staan wij eerst stil bij het onderwerp van bestudering. De literatuur hanteert talloze definities, variërend van omschrijvingen die toezien op industriële robots tot humanoids, welke op een mens zoals Sophia lijken RoboLaw gebruikt de volgende definitie: “een autonome machine die fysieke overeenstemmingen vertoont met de mens, bestaat uit sensoren, stroomtoevoer en bedieningselementen; en ertoe in staat is om in interactie  met de omgeving of mensen op autonome wijze bepaalde taken uit te oefenen.”

Naar aanleiding van het RoboLaw- project zijn de Guidelines on Regulating Robotics opgesteld. Deze richtlijnen geven onder meer de aanbeveling tot Europabrede regels te komen op het gebied van aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht. Over een aparte juridische status van robots in ons rechtsbestel, werd nog niet gesproken.

Een aantal jaar later nam het Europese Parlement een resolutie aan. Het huidige rechtskader zou volgens haar niet volstaan voor wettelijke aansprakelijkheid voor door een robot veroorzaakte schade in scenario’s waar robots autonome beslissingen kunnen nemen. Zij pleit dan ook voor nieuwe, eigentijdse regels. Regels waarin een nieuwe wettelijke categorie voor robots wordt gecreëerd.

Niet iedereen is het met deze aanbeveling eens. In 2018 werd in een open brief aan de Europese Commissie een duidelijk tegengeluid gegeven door tal van politieke leiders, Europese Artificial Intelligence en Robotics Experts, captains of industry, medisch en ethisch experts. Zij gaven aan voorstander te zijn van een civielrechtelijk kader voor de aansprakelijkheid van autonoom opererende robots. Een afzonderlijke juridische status voor robots zou volgens hen echter tot ideologische en pragmatische bezwaren leiden en bovendien onzinnig zijn. Ook het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft in 2018 een kritisch tegengeluid laten horen.

Tot zover de stand van zaken.

Heeft u vragen over rechtspersoonlijkheid voor robots, neemt u dan contact op met Natascha van Duuren.